Pewnie tak samo jak my od kilku dni czytacie bardzo dużo o wydarzeniach w USA. W reakcji na zamordowanie przez policję czarnoskórego Amerykanina, Georga Floyda, a w ostatnich miesiącach również Breonny Tailor i Ahmauda Arbery’ego, oraz opieszałość w postawieniu policjantom zarzutów, we wszystkich 50 stanach trwają masowe protesty. To coś zupełnie bez precedensu. Taka reakcja jest zasługą aktywistów Black Lives Matter, którzy od lat organizowali się i edukowali, nagłaśniając przypadki brutalności policji i niesprawiedliwości. Wkurw czarnych Amerykanów jest oczywisty, jeśli tylko spojrzymy na statystyki – mają trzy razy większe prawdopodobieństwo zabicia z rąk policji niż biali! 99% policjantów nie usłyszała żadnych zarzutów mimo popełnionego przestępstwa.
Warto jednak spojrzeć na rasizm szerzej, niż tylko na brutalność policji. W USA czarni stanowią 1/3 więźniów, chociaż tylko 13% populacji ogólnej. Statystycznie, przeciętna biała rodzina ma 41 razy większy majątek niż czarna rodzina. Tylko 44% czarnych rodzin posiada mieszkanie lub dom, w porównaniu do 72% białych rodzin. Bezrobocie jest dwukrotnie wyższe wśród czarnych Amerykanów. Wśród pięciuset najlepiej zarabiających CEO (dyrektorów naczelnych) jest tylko 4 czarnych. W jeszcze gorszej sytuacji są czarne kobiety, zmagające się równocześnie z rasizmem i seksizmem. Strukturalny rasizm wpływa na każdą sferę życia – szanse na dobrą pracę, wzbogacenie się, ukończenie dobrych studiów i przewidywaną długość życia, niższą o 4 lata dla czarnych mężczyzn w porównaniu do białych.
Jak mówią aktywiści, nie wystarczy nie być rasistą, trzeba być antyrasistą. Trzeba aktywnie działać przeciwko opresji – inaczej jest się częścią problemu. Wszyscy biali ludzie w rozwiniętych krajach czerpią korzyści z rasizmu – czy to kupując tanie ubrania i gadżety wytwarzane bez poszanowania praw pracowniczych, czy to korzystając z tańszych usług ukraińskiej sprzątaczki, czy to korzystając z białego przywileju. W skrócie: uważamy, że nam się należy. Jak zostać antyrasistą? Trzeba zacząć od edukacji.
Żeby zrozumieć więcej z protestów (lub, jak mówią niektórzy – powstania) które mają miejsce w Stanach, warto sięgnąć do historii i spróbować spojrzeć na rasizm tak, jak widzą go czarni Amerykanie – proces, który trwa od 400 lat. Wiem, że wiele osób nie będzie chciało sięgnąć do książek naukowych, postanowiłam więc zacząć od bardziej przystępnych źródeł – seriali, filmów i powieści, które są w Polsce dostępne. Jest ich bardzo dużo i nie sposób ich wszystkich wymienić, zachęcam więc do własnych poszukiwań.
Seriale
Jak nas widzą (When They See Us)
Mini serial wypuszczony przez Netflixa w zeszłym roku opowiada dramatyczną historię pięciu młodych czarnoskórych chłopaków oskarżonych o napaść i gwałt na białej biegaczce w Central Parku. Prokuratura, która pospieszyła się z oskarżeniem, policjanci, którzy wymusili zeznania i system który był przeciwko nim – chłopacy z biednych rodzin nie mieli szans. Skazani na wiele lat więzienia za przestępstwo którego nie popełnili stracili bezpowrotnie swoją młodość, a pobyt za kratkami wywołał wiele traum. Ten serial wciąga i trzyma w napięciu jak dobry kryminał.
Drodzy biali! (Dear White People)
Mocno młodzieżowy, feministyczny serial dziejący się na amerykańskiej uczelni. Główna bohaterka prowadzi audycję w studenckim radiu, w której opowiada o rasizmie i tym, co wkurza ją w białych znajomych. Dużo osobistych perypetii, zmagań ze swoją tożsamością i dużo świetnego, ciętego humoru. Będziecie się dobrze bawić! Serial jest kontynuacją filmu o tym samym tytule i warto zacząć od niego. Oba dostępne na Netflixie.
Watchmen
Ten serial nieźle namieszał! Oparty na motywach kultowego komiksu wysuwa na pierwszy plan walkę zamaskowanej policji z białymi faszystami. Otwierające sceny przedstawiają masakrę w Tulsie, której 99 rocznica przypada w tym tygodniu (biali nacjonaliści zabijali, podpalali i plądrowali bogatą czarną społeczność). Ta alternatywna wizja historii jest pogmatwana i dziwna, a nieliniowa narracja nie ułatwia śledzenia historii – ale jeżeli lubicie fantastykę, to naprawdę warto! Do obejrzenia na HBO.
Kto zabił Malcolma X? (Who killed Malcom X?)
Ten kryminalny mini serial wraca do zabójstwa jednego z liderów czarnej społeczności, Malcolma X. Sprawców nigdy nie ukarano, a policja prowadziła dochodzenie niechętnie i nieskutecznie. Dla wielu czarnych Amerykanów Malcolm był przywódcą duchowym i wzorem do naśladowania, a jego niewyjaśnione morderstwo – o które niektórzy podejrzewają FBI – pozostaje niezagojoną raną. Do obejrzenia na Netflixie.
Ona się doigra (She’s gotta have it)
Kolejny bardziej młodzieżowy serial Netflixa w zestawieniu. Młoda czarna artystka poszukuje swojego głosu i walczy o to, by być sobą. Mocno feministyczny serial jest lekko nierzeczywisty w pokazywaniu pięknych bohaterów i dobrego życia (odwrotnie niż Insecure, w którym bohaterki mają zawsze pod górkę i który jest bliższy naturalistycznych i kiedyś bardzo popularnych Dziewczyn), ale oglądanie go to sama frajda. Pełen luzu, seksu, świetnej muzyki i nawiązań do popkultury jest doskonałą rozrywką, a jego reżyser – Spike Lee – to marka sama w sobie.
Filmy
Czarne bractwo (BlacKKKlansman)
Ten nagrodzony Oscarem film opowiada historię pierwszego czarnego detektywa w małym miasteczku Północnej Karoliny (jest rok 1972), który bierze na siebie rozpracowanie lokalnej komórki Ku Klux Klanu. Film jest momentami absurdalnie śmieszny, ale nie ujmuje to powagi i aktualności poruszanych w nim tematów. Dostępny od niedawna na Netflixie.
13th
Kolejna bardzo dobra produkcja czarnej reżyserki Avy DuVernay, która opowiada historię prześladowań rasowych, często sankcjonowanych przez prawo, od wprowadzenia do Konstytucji 13 poprawki, znoszącej niewolnictwo. Systemowy rasizm objawia się nie tylko w brutalności policji, ale też masowemu i nieproporcjonalnemu skazywaniu czarnych na więzienie, publicznych linczach, prawie Jima Crow czy niesławnej “wojnie z narkotykami” która dotknęła czarne społeczności nieproporcjonalnie mocniej. Bardzo dobry film wprowadzający w temat nierówności w Stanach, do obejrzenia na Netflixie.
Nie jestem twoim murzynem (I am Not Your Negro)
Ten dokument jest ekranizacją niedokończonej książki Jamesa Baldwina, pisarza, eseisty, myśliciela i adwokata na rzecz równości rasowej. W jego osobistą historię wplecione są losy i zabójstwa jego przyjaciół: Medgara Eversa, dr Martina Luthera Kinga i Malcolma X. Materiały archiwalne pokazują historię segregacji rasowej, prześladowań i walki o prawa czarnych, której liderzy byli mordowani. Film otrzymał nagrodę BAFTA i nominację do Oscara. Film można obejrzeć za darmo w Ninatece.
Strong Island
Ten mało znany w Polsce film, dostępny na Netflixie, jest chyba najsmutniejszy w tym zestawieniu. Dziejąca się współcześnie i bardzo intymna opowieść o niesprawiedliwości. Brat czarnego reżysera został zamordowany w Nowym Jorku, a biały morderca został uniewinniony przez białą ławę przysięgłych. Rodzina rozdarta tą nagłą i brutalną śmiercią przeżywa część żałoby na naszych oczach. Bardzo mocne i dobre kino.
Mudbound
Akcja filmu rozgrywa się na południu Stanów Zjednoczonych wkrótce po zakończeniu II wojny światowej. Biała rodzina przenosi się tam pełna nadziei na lepszą przyszłość (a przynajmniej nadzieję ma patriarchalny mąż), a ich jedynymi sąsiadami na tym niesprzyjającym terenie są biedni czarni potomkowie niewolników, mieszkający tam od pokoleń. Rodziny pozostają w bliskich relacjach podszytych nierównością rasową i nieufnością, którą próbuje przełamać młode pokolenie. To też raczej smutna pozycja, do obejrzenia na Netflixie.
Książki
Reni Eddo-Lodge, Dlaczego nie rozmawiam już z białymi o kolorze skóry
Jeżeli macie przeczytać jedną pozycję o antyrasizmie, to wybierzcie tę. Autorka pisze o własnych doświadczeniach, przytacza prace badaczy i nie pomija żadnego z ważnych aspektów rasizmu. Pokazuje jego korzenie, pisze o uprzywilejowaniu białych, rasizmie strukturalnym i o czarnym feminizmie. Jeżeli te terminy są Wam obce, to warto sięgnąć po tę pozycję i otworzyć sobie oczy na problemy czarnych społeczności. Książkę wydało wydawnictwo Karakter.
Ibram X Kendi, How To Be An Antiracist
To jedyna książka w tym zestawieniu której jeszcze nie ma po polsku, ale nie mogłam jej pominąć. Książka jest zbiorem przemyśleń i własnych doświadczeń autora, który zaprasza nas do wyobrażenia sobie świata pozbawionego rasizmu i białego przywileju, a zarazem pokazuje, jak możemy ten świat wspólnie zbudować. Do kupienia tutaj (również w formie ebooka).
Howard Zinn, Ludowa historia Stanów Zjednoczonych
Ta wyjątkowa historia Stanów Zjednoczonych opowiedziana jest z perspektywy jej ofiar: rdzennych Amerykanów, czarnych, robotników, kobiet, imigrantów i biednych. Jeżeli historię USA znacie tylko z lekcji w szkole, to warto dowiedzieć się więcej – a przy okazji zrozumieć, jak rasizm i nierówności społeczne wplecione są w samą tkankę tego wielkiego kraju. Do kupienia na stronie Krytyki Politycznej.
Angie Thomas, Nienawiść którą dajesz
I książka, i film na jej podstawie przeszły w Polsce zupełnie bez echa – a niesłusznie. Nastoletnia Starr Carter patrzy, jak jej przyjaciel z dzieciństwa zostaje zastrzelony przez białego policjanta. Lokalna społeczność jest podzielona i część protestuje, domagając się sprawiedliwości, a część próbuje zastraszyć dziewczynę. Ta powieść dla młodych dorosłych spodoba się i Wam i nastolatkom w waszych rodzinach! Książkę wydało wydawnictwo Papierowy Księżyc.
Colson Whitehead, Kolej podziemna. Czarna krew Ameryki
Ta książka zabierze nas w czasie i zamiast współczesnych form rasizmu poznamy jego korzenie – niewolnictwo. Autor opisuje opresję pod chyba każdą możliwą postacią. Tytułowa kolej podziemna to określenie sieci przerzutowej zbiegłych czarnych niewolników. Taka sieć istniała naprawdę, nie była jednak podziemnym pociągiem, a siecią ludzi zajmujących się przerzucaniem zbiegów do bezpiecznych stanów. Autor niezwykle wiarygodnie oddaje opresję niewolniczego życia, codzienny znój, strach i pragnienie wydostania się na wolność. Książka uhonorowana Nagrodą Pulitzera 2017, wydana przez wydawnictwo Albatros.
